De oorsprong van de oliebol

Tijdens oud & nieuw bakken we steevast oliebollen! De bakkers in Nederland draaien overuren en menigeen haalt op 31 december de frituurpan onder het stof vandaan. Met een ijsboltang doen vele thuisbakkers pogingen om mooie ronde bollen in het vet te laten zakken. André deed afgelopen zondag in de uitzending zijn best om zijn beroemde mooie gedrochten weer uit het vet te toveren. Waar komt de typisch Nederlandse olieboltraditie eigenlijk vandaan? Wij zochten het voor je uit!

Oliekoeck

De geschiedenis van de oliebol gaat behoorlijk terug in de tijd. Op een schilderij uit 1652 is de eerste oliebol al te zien en het eerste recept vinden we terug in het kookboek De Verstandige Kok uit 1667. Overigens was de eerste oliebol geen bol, maar een platte koek. Het deeg werd in een klein bodempje vet gebakken, waardoor ze hun platte vorm kregen. Wat opvalt is dat deze oliekoecken veel meer kruiden en rozijnen bevatten dan de oliebol van vandaag de dag. Er gaan bijna net zoveel rozijnen als bloem in het recept. Verder zit er kaneel, gemberpoeder, kruidnagel en zelfs amandelen in.

Nieuwjaarstraditie

Oliekoeken werden vooral in de winter gegeten, omdat ze gemaakt werden van houdbare ingrediënten zoals meel, gedroogde vruchten, gist en olie. Bovendien bevatten ze veel calorieën en vulden ze goed, wat prettig was in tijden van schaarste en winterkou. In de late middeleeuwen ontstond de traditie onder arme mensen om na de jaarwisseling langs de deuren te gaan, om mensen een gelukkig nieuwjaar te wensen. In ruil voor de beste wensen kregen zij wat te eten. Vaak was dat een oliekoek. Pas in de negentiende eeuw kreeg de oliekoek de status van dé lekkernij tijdens oud & nieuw. Die rol wordt vandaag de dag nog in volle glorie omarmd.

Van koek naar bol

De omslag van de oliekoeck naar de oliebol heeft vooral met de hoeveelheid olie te maken. In het achttiende-eeuwse kookboek De Volmaakte Hollandsche Keukenmeid werd voor het eerst een dubbele hoeveelheid olie geadviseerd, waardoor de koeken boller uit het vet kwamen. Later maakten bakkers het beslag luchtiger door de ingrediënten aan te passen. De komst van de frituurpan zorgde voor echte mooie ronde bollen. De Van Dale nam in 1868 voor het eerst het woord ‘oliebol’ op. En pas vanaf het begin van de twintigste eeuw hebben we het alleen nog over oliebollen en is de oliekoeck uit de taal verdwenen. Bij Heel Holland Bakt hanteren we tegenwoordig ook de term “mooie gedrochten”, met dank aan de bollen van André.

Oliekoecken anno 1667 bakken

Zin om aan de bak te gaan met de ouderwetse oliekoeck? We hebben het recept uit De Verstandige Kok voor je opgezocht.

Benodigdheden

• 850 gram tarwebloem
• 1 eetlepel zout
• 3 eieren
• 1 theelepel suiker
• circa 0,65 liter melk
• 50 gram gesmolten boter
• 60 gram verse gist
• 800 gram rozijnen
• 1 á 2 goudrenetten
• 125 gram amandelen
• 1 eetlepel kaneelpoeder
• 1 theelepel gemberpoeder
• 1 theelepel gemalen kruidnagel
• 1,5 liter frituurolie

Bereiding

Meng de bloem, het zout, de eieren, de gesmolten boter en de gist met lauwwarme melk en voeg vervolgens de specerijen toe. Blijf roeren tot het beslag dik en kleverig is, het moet aan de lepel blijven hangen.

Week de rozijnen in warm water, laat ze uitlekken en droog ze op een doek. Kook de amandelen in water. Pel en droog ze en stamp ze fijn. Snijd de appels in kleine blokjes en roer het samen met de rozijnen en fijngestampte amandelen door het beslag. Laat het geheel ongeveer 1 uur rijzen op een warme plek.

Verhit een laagje olie in de pan (of frituurpan) tot het vet dampt. Als je bollen wilt, kun je ze net als oliebollen met een ijsboltang in het vet scheppen. Bak in 5 minuten gaar en goudbruin. Keer de bollen halverwege om.

Deel je foto

Heb je oud-Hollandse oliekoecken gebakken? Deel een foto met #HHB en #HeelHollandBakt! Vinden we leuk. Foto’s van je oliebollen zijn natuurlijk ook welkom. Veel bakplezier en alvast een heel gelukkig en smakelijk nieuwjaar!